Özet

Bu çalışmada, çevirmenlerin ve çeviri bürolarının bir sorunla karşılaşana kadar göz ardı ettiği, fakat aslında her çeviri projesini teslim ederken üzerlerine almış oldukları mesleki sorumluluk konusu üzerinde durulacaktır. Ocak 2013 yılında Resmi Gazete’de yayınlanarak meslekleşmiş olan çevirmenlik alanında daha kaliteli eserlerin ortaya konulması için, imza attığı işin sorumluluğunu taşımakta olan bireyler veya kurumlar ile çalışılması şart iken, ülkemizde mesleki sorumluluk sigortası yaptıranların sayısı ne yazık ki çok azdır. Oysaki ağır çalışma şartları, kısıtlı teslim süreleri, kaynak yetersizliği vb. sebeplerle hata oluşmaya çok meyilli bir alanda kişi ve kurumların kendilerini korumaları gerekmektedir, çünkü klavyede bir harf veya bir rakam hatası gibi görülen yanlışlıklar, astronomik tazminat cezaları hatta hapis cezalarına sebebiyet verebilir. Bu sebeple çalışmada, kısaca mesleki sorumluluk sigortasının tanımı, önemi, kapsamı, çeviri alanındaki gerekliliği ve uygulama örnekleri incelenecektir.

Kısaltmalar:

• ÇMSS: Çevirmenlik Mesleki Sorumluluk Sigortası
• MSS: Mesleki Sorumluluk Sigortaları
• MYK: Mesleki Yeterlilik Kurulu 

1. Giriş

Ülkemizi, tarihi ve sosyolojik olarak incelersek birçok dile ev sahipliği yapmış ve yapmakta olan bir kültür mozaiğiyle karşılaşırız. Coğrafi yapısını da hesaba kattığımızda; doğu ve batı arasında uzanan ticari bir köprü görevini asırlardır yürüttüğünü görürüz. Haliyle; savaşlar, göçler, ekonomik değişiklikler vb. birçok sebeple kültürlerin; dolayısı ile dillerin sürekli yer değiştirdiği ve birbirleriyle etkileşim içinde oldukları bu toprakların; çevirmenlere aşina ve muhtaç olduğunu söylemek yanlış olmaz. İsimleri resmi belgelerde dahi geçmese de çevirmenler, her zaman yapılan anlaşmaların, savaş stratejilerinin, teknik bilgi aktarımlarının, tıbbi ilerleyişlerin arkasındaki isimsiz kahramanlar olmuşlardır. Fakat ne yazık ki çevirmenlik mesleğinin ete kemiğe bürünüp resmiyet kazanması, ancak Ocak 2013’te gerçekleşmiştir. Mesleki Yeterlilik Kurumu tarafından çeviri standartları Resmi Gazete’de yayınlanmış, şu aşamada yeterlilikler oluşturulmaktadır. İlk adım atılmış olsa da bu denli köklü bir mesleğin, yasalar karşısındaki durumunun tüm kalemleri ile netlik kazanmasının vakit alacağını öngörebiliriz.

Çalışma koşulları, vergiler, kayıt dışı çeviriler, çeviri süreleri, çeviride kalite vb. çeviri alanındaki önemli maddeler yavaş yavaş şekil alsa da çevirmenin mesleki sorumluluğu, tüm dünyada da ülkemizde de tartışmaya açık değildir. Hali hazırda bağlayıcı pozisyondadır. Bir çevirmen, bir metni profesyonel olarak çeviriyorsa, yani o çeviri işinden ücret alıyorsa artık o metnin çevirisinden mesuldür. Çünkü çevirmenler, medikal alanda olduğu gibi belli bir Hipokrat yeminleri olmasa da meslek etikleri ve kendilerinden beklenen düstur gereğince doğru çeviri yapmakla yükümlüdürler. Bunun yanında noterlere bağlı olarak çalışan yeminli çevirmenlerin resmi olarak imzaladıkları yemin tutanağında da belirtildiği gibi ”yeminli çevirmen yaptığı çeviriden sorumludur”. Bütün bu ağır yüklere ek olarak; ülkemizde çevirmenlerden her uzmanlık alanında en kısa sürede en hızlı çeviri yapmaları talep edilmektedir. Ülkemizde 1000’den fazla kayıtlı çeviri bürosunun* en fazla %10’unda editör denetimi olduğunu da düşünürsek, tüm sorumluluk çevirmenlerin sırtındadır. Bir çevirmenin günde en az 5 sayfa çeviri yaptığını düşünürsek, beher mütercim bir yılda çevirdiği 1500 sayfada, yazdığı her rakamdan, bulduğu her karşılıktan, çevirdiği her faturadan, faturadaki her kalemden sorumludur. Bu 1500 sayfanın bir kısmının basım maliyeti içerdiğini de tabloya eklersek, bu denli yoğun bir iş yükünün altında kişinin hata yapmaması neredeyse insanüstü gayret gerekmektedir. Yapılan her hatanın maddi ve manevi sorumluluğu çevirmene yüklenmişken, yasalar karşısında bu denli eli kolu bağlı olan çevirmeni, yine ancak kendisi, yaptıracağı mesleki sorumluluk sigortası ile koruyabilecektir.

2. Mesleki Sorumluluk Sigortası Nedir?

Mesleki sorumluluk sigortası ya da uluslararası adıyla professional liability insurance (PLI), veya professional indemnity insurance (PII), genel olarak, mesleki faaliyetin gerçekleşme esnasında mesleği ifa eden birey/kurum tarafından oluşabilecek/oluşacak hata/lar nedeniyle bu durumdan mağdur olan 3. kişi/kuruma karşı tazminat ödemeleri gerektiğinde kullanılmak üzere sigorta şirketleri tarafından sigorta güvencesi altına alınmalarıdır. Mesleki sorumluluk sigortaları; daha net bir ifadeyle,

• Mali Müşavirlik
• Avukatlık
• Mimarlık ve Mühendislik
• Çeviri Büroları
• Serbest Çevirmenler

gibi meslekleri kayıt içi olarak icra eden kişi veya kurumların, bu esnadaki hatalı/yetersiz davranışları veya çalışmaları sonucunda, 3. kişilere veya kurumlara verebilecekleri olası zararlar nedeniyle ödemek zorunda kalacakları tazminatlara karşı koruma sağlarlar.

3. Mesleki Sorumluluk Sigortasında öne çıkan başlıklar:

MSS’de Avukatlar, Mali Müşavirler, Sigortacılar için ek kozlar konulmuş olsa da Çeviri Büroları/Çeviri İşletmeleri veya Çevirmenler için ek bir açıklama bulunmamaktadır. Bu nedenle Çevirmenlik Mesleki Sorumluluk Sigortası’nın Mesleki Sorumluluk Sigortası’nın* genel başlıklarına göre değerlendirilmesi gerekmektedir. Burada önemli olan ve standart sözleşmelerin dışında göze çarpan başlıklar aşağıda listelenmiştir:

• Sigortanın Coğrafi Sınırı

Bu sigorta, sigortalının Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde ifa ettiği mesleki faaliyetler için geçerlidir; Ancak, taraflar sigortalının yurt dışında yürüteceği mesleki faaliyetlerin de sigorta kapsamına alınmasını kararlaştırabilir.

• Teminat Dışında Kalan Haller 

Aşağıdaki hâller teminat kapsamı dışındadır:

• Sigortalının, poliçede belirlenmiş ve sınırları hukuk kuralları ve etik kurallar ile tespit edilen mesleki faaliyeti dışındaki faaliyetlerinden kaynaklanan tazminat talepleri,
• Mesleki faaliyetin ifası sırasında sigortalı tarafından kasten sebep olunan her tür olay ile davranışları;
• Sigortalı veya çalıştırdığı kişilerin, poliçede belirtilen mesleki faaliyeti ifa ederken alkol, uyuşturucu ya da narkotik maddelerin tesiri altında bulunması sonucunda meydana gelen olaylar.

4. Çevirmenler için geçerli kanunlar

Çevirmenlerle ilgili özel bir yasa henüz mevcut değil. 2013 yılının Ocak ayında MYK tarafından standartlar (çeviri standartları) Resmi Gazete’de yayınlandı. Sektörün önde gelenlerinin bir araya gelmesi ve MYK çalışmalarını devam ettirmeleri ile şu anda yeterlilikler hazırlanmakta. Fakat çevirmenlik mesleğinin kurallarının bir yasaya bağlı olmaması çevirmenleri kanun karşısında bir boşlukta bırakmıyor. Aşağıdaki kanun maddelerinde çevirmenlerle ilgili kanunları inceleyebilirsiniz.

5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu – Gerçeğe aykırı bilirkişilik veya tercümanlık Madde 276: 1. Yargı mercileri veya suçtan dolayı kanunen soruşturma yapmak veya yemin altında tanık dinlemek yetkisine sahip bulunan kişi veya kurul tarafından görevlendirilen bilirkişinin gerçeğe aykırı mütalaada bulunması halinde, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. 2. Birinci fıkrada belirtilen kişi veya kurullar tarafından görevlendirilen tercümanın ifade veya belgeleri gerçeğe aykırı olarak tercüme etmesi halinde, birinci fıkra hükmü uygulanır.

6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu Tercüman ve bilirkişi kullanılması MADDE 263: 1. Tanık Türkçe bilmezse tercümanla dinlenir. 2. Tanık, sağır ve dilsiz olup okuma ve yazmayı biliyorsa, sorular kendisine yazılı olarak bildirilir ve cevapları yazdırılır; okuma ve yazma bilmediği takdirde, hâkim, kendisini işaret dilinden anlayan bilirkişi yardımıyla dinler.

Noterlik Kanunu Yönetmeliği: Noterlik Kanununun 75.maddesinin son fıkrası gereğince noter tercümana “Hukuk Yargılama Usulü Kanunu”na göre ant içirir. Bunun bir tutanakla belgelendirilmesi zorunludur. Bu tutanağa bağlı olarak yeminli çevirmenler, tercüme ettikleri belgenin altına imzalarını atıp, kaşelerini basabilirler. Bu da onları belgenin içeriğine ve çevirisinin doğruluğuna karşı bağlayıcı hale getirir.

Yargı Alanında Çevirmenlik Mesleği Bilirkişilik Müessesesi Ve Tercümanlık: Hukuki uyuşmazlıkları çözmekle görevli yargı makamlarında, kısacası mahkemelerde hâkimin, bilgisi dâhilinde olmayan konularda başvurduğu kişilere bilirkişi denmektedir. Tanıkların ifadelerinin alınması vb. çeviri gereken durumlarda, bilirkişi listelerinde bulunan yeminli tercümanlara veya hâkimin seçtiği diğer yeminli tercümanlara başvurulmaktadır.

5. Ülkemizde ve dünyada çevirmenlik mesleki sorumluk sigortasının uygulama alanı Türkiye’de sigorta şirketleri çevirmenler için henüz mesleki sorumluluk sigortası tanımlamamışlardır. Bunun sebebi olarak:
   • Mesleki sorumluluk sigortası ile teminat altına alınabilecek meslekler için belli bir mesleki odaya, mesleki kuruluşa veya birliğe kayıtlı olması şartı gözetilmesini ve çevirmenlere ait bir oda olmamasını
   • Çevirmenlik mesleğini tanımlayan faaliyet tanımlarının henüz sadece standartlar aşamasında olmasını ve yeterliliklerin bulunmamasını
   • Özellikle hukuki, medikal, ticari ve teknik çevirilerde hata yapma riskinin fazla olmasını
   • Çeviride, Çeviri Hizmetleri – Hizmet Gerekleri Standardı Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) tarafından verilen EN 15038 sertifikasyonu dışında uluslararası arenada geçerli hiçbir standardın olmamasını
   • EN 15038’in sadece çeviri bürolarına veriliyor olmasını ve bu belgeyi alan büro sayısının az olmasını
   • Çevirmenlik mesleğinin ve yol açabileceği zararların bilinmiyor ve matematiksel hesaba dökülemiyor olmasını
   • Çevirmenlik mesleği için istatistiksel verinin çok az olmasını
   • Ülkemizdeki kayıt dışı çevirmenlerin ve çeviri bürolarının fazlalığını
   • Türkiye’deki çevirmenlerin günde 10-12 saatleri bulan çalışma şartlarının çevirmenleri ittiği zor koşulları göstermekte ve yakın bir gelecekte de çevirmenlik mesleki sorumluluk sigortasını portföylerinde bulundurmayacaklarını belirtmekteler.

Çevirmenlik Mesleki Sorumluluk Sigortası ülkemizde henüz emekleme dönemindeyken, yurt dışında özellikle Avrupa’da on yılı aşkın bir süredir uygulanmakta olan bir sigorta türü. Çalışma koşulları açısından bizden çok daha rahat olmalarına çeviri metni bir redaktör veya editör denetiminden geçmesine ve gerek internete erişim, gerekse literatür birikimi açısından terminolojik bilgileri fazla olmasına rağmen yine de ÇMSS hem çevirmen hem çeviri bürosu tarafından istenilen, talep edilen ve yapılması neredeyse zaruri görülen bir uygulama.

6. Çevirmenlik mesleki sorumluluk sigortası üzerine yapılan anketin değerlendirilmesi

Çevirmenlik Mesleki Sorumluluk Sigortası’nın tanımını biliyor musunuz?

• Evet, biliyorum %12,9
• Hayır, bilmiyorum %56,1
• Bilmiyorum ama tahmin edebiliyorum %30,9

Çevirmenlik Mesleki Sorumluluk Sigortanız Var mı?

• Evet %1,4
• Hayır %87,7
• Yaptırmayı düşünüyorum %10,9

Ülkemizde hangi çeviri alanı sigortaya en çok ihtiyaç duyar?

• Medikal % 19
• Ticari % 17,5
• Hukuki % 34,3
• Reklam/Tanıtım % 2,9
• Basımı yapılacak metinler % 19
• Teknik % 7,3

Çeviride hata yapmaya en çok sebebiyet veren unsur nedir?

• Kısıtlı süre % 36,7
• Kaynak yetersizliği % 10,1
• Editör denetimi yapılmaması % 20,1
• Ağır çalışma şartları % 23
• Diğer % 10,1

Çevirmenlik Mesleki Sorumluluk Sigortasının tutarı hangi aralıkta ise yaptırmayı düşünürsünüz?

• 100-200 TL/Yıl % 63
• 500-1000 TL/Yıl % 27,5
• 1000-2500 TL/Yıl % 4,3
• + 2500 TL /Yıl % 5,1

7. Sonuç

 Coğrafi konumu nedeniyle küreselleşmenin tam ortasında bulunan kültür mozaiği ülkemizde çeviri sektörü 100’den fazla dil çifti ile hizmet vermekte. Uzmanlık alanları ise medikal, teknik, ticari, edebi, reklam, bilişim, hukuk vb. kısacası tüm dalları kapsamakta. Bu yoğun süreçte ne yazık ki çevirileri denetleyecek, çeviri süreçlerini düzenleyecek veya çalışma sürelerini standartlaştıracak bir oluşum henüz sonuca varmış değil. Yeminli çevirilerde de, imza kaşe olmadan yapılan çevirilerde de tüm ağır çalışma koşulları ve düşük ücretlere rağmen yük ve sorumluluk çevirmenin veya hizmet alımında aracı firma kullanıldı ise çeviri bürosunun üzerinde. Hata riskinin bu denli yüksek olduğu, denetim mekanizmalarının ve kalite kontrollerin yok denecek kadar az olduğu ve tamamen bilgiye dayalı bu çalışma dalında çevirmenin ve çeviri bürosunun kendini güvenceye almak üzere yaptırabileceği bir sigortacılık ürünü olarak MSS’nin önemi fazla. Küçük primler ödeyerek kendini ve mesleğini büyük risklerden korumak, çevirmenlik mesleğini profesyonel olarak yapan herkes için emeğini ve birikimlerini korumak adına gerekli bir uygulama olup, bu sigortanın varlığının müşteriler nezdinde de mesleğe gösterilen özen ve titizliği vurgulayacağı düşünülmektedir. Başlatmış olduğumuz girişimlerin talep oldukça ivmelenerek büyüyeceğini umuyor ve ön görüyoruz.

Kaynaklar

• 2004 tarihli ve 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu.
• 2011 tarihli ve 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu.
• 1972 tarihli ve 1512 Sayılı Noterlik Kanunu.
• 07.1976 tarihinde Resmi Gazetede Yayımlanan Noterlik Kanunu Yönetmeliği
• Dijital Tercüme Çevirmenlik Mesleki Sorumluluk Sigortası Anketi
• Resmi Gazete: 26 Mayıs 2013 tarihli ve 28658 sayılı Mesleki Sorumluluk Sigortaları Kanunu