Çeviri ve teknoloji arasındaki ilişki, başka bir deyişle çeviri sürecinde otomasyon ve teknolojiyi kullanma arayışı, bilgisayarın icadından önceki döneme tarihlendirilebilir. 22 Haziran 1933 tarihinde Georges Artsrouni adında bir mühendis,  Mekanik Beyin adını verdiği ve kelime dizilerinin diğer dillerde eşdeğerlerine dönüşmesini amaçlayan bir cihazın patentini alır.  Çeviride otomasyon ve teknolojiyi kullanma çabası, Artsrouni’nin çabasına benzer biçimde, yakın döneme kadar otomasyon teknolojilerinin, özelde ise bilgisayarın çevirmenin yerini alması çabası şeklinde sürer. Alan Melby, makine çevirisi araştırmalarının başladığı 1950li yıllardan yakın zamana dek, bilgisayarların çeviri sürecinde çevirmenlerin yerini alacağının kabul edildiğini, ancak, günümüzde, çevirmenlerin çeviri eylemini gerçekleştirmeye devam ettiğini,  bilgisayarların ise iş verimini artıran araçlar olarak işlev gördüğünü ifade eder.

Alpano Alcina, “Translation Tools: Scope, Tools and Resources” adlı makalesinde, çeviriye yardımcı teknolojilerin sınıflandırılmasında beş farklı ölçütün varlığından bahseder;

1. Çeviri sürecinde otomasyonun derecesi,
2. Çeviri sürecinde otomasyonun kullanım anı,
3. Bilişime ilişkin gerek duyulan bilginin derecesi,
4. Otomasyonun çeviri ile bağlantısı
5. Çeviride çeviriye yardımcı aracın kullanıldığı boyut

Alcina, teknoloji destekli çeviri sürecini de farklı adlar altında sınıflandırır. Otomasyona başvurulmadan gerçekleştirilen çeviri geleneksel çeviri olarak adlandırılır, tam otomasyonlu yüksek kalitede çeviri, insan desteği olmaksızın bilgisayar tarafından gerçekleştirilen çeviriyi ifade eder. Çevirmen destekli bilgisayar çevirisi, çevirinin bilgisayar tarafından gerçekleştirildiği, ancak erek metin ve dilde karşılaşılan spesifik sorunların çevirmen tarafından çözüldüğü çeviri türüdür. Bilgisayar destekli çeviri ise, mekanik yardımın bir tür dilsel desteği kapsaması koşuluyla, çeviri sürecinde kullanılan herhangi bir türde ve herhangi bir düzeyde otomasyonu ifade eder.

Bilgisayar destekli çeviri, bu bağlamda, çevirinin çevirmen tarafından gerçekleştirildiği, bilgisayar ya da otomasyonun çeviri sürecinde yardımcı işlev üstlendiği çeviri türü olarak adlandırılabilir. Alcina, çeviriye yardımcı bu araçları, yazım denetim araçları, sözlükler, çevrimiçi kaynak dizinleri, çevrimiçi ansiklopediler ve çevirmen iş istasyonu olarak da adlandırılan, yukarıda sıralanan araçları kullanan ve çevirmenin kaynak metin ve erek metni düzenleyebildiği, depolayabildiği ve istediği zaman metinlere erişebildiği sistemler olarak betimler.   Bilgisayar destekli çeviride kullanılan bu araçları kısaca betimlemek yerinde olacaktır.

Yazım Denetim Araçları: Yazım Denetim Araçları, kelime işlem, sayı işlem ve sunum benzeri ofis yazılımlarının yanı sıra, internet tarayıcı, mail ara yüzü ve tablet PC ve cep telefonları için mesaj yazma birimlerinde de kullanılan ve gündelik hayatta sıklıkla karşılaştığımız yazılımlardır. Yazım denetim araçları temelde iki alt başlık altında irdelenebilir; yazım denetimcileri (spellchecker) ve dilbilgisi denetleyicileri (grammar checker). Yazım denetleyiciler, kelime ve yazım yanlışlarını denetleme işlevi görürken,  dilbilgisi denetleyiciler, metinde yer alan dilbilgisi yanlışlarını tespit eder ve kullanıcının fark edebileceği biçimde işaretler. Yazım denetim araçları, yazılımlarda meydana gelen gelişme ile ofis sistemleri ile bütünleşik olarak sunulmaya başlanmıştır. Microsoft tarafından oluşturulan Microsoft Office Paketi, “Gözden Geçir” sekmesi altında yazım denetim araçlarını sunarken, açık kaynak kodlu Libre Office yazılımı, yazım denetim araçlarını belirli diller için gömülü olarak sunar; Türkçe dâhil diğer diller için eklenti desteği ile yazım denetimi sağlar.  Bulut tabanlı çalışan ofis yazılım sistemi Google Dokümanlar (Google Docs), yazım denetim sistemini bulut temelli olarak sunmaktadır. Microsoft Office 2013 Office 365 yazılımı da, benzer biçimde, bulut tabanlı yazım denetim sistemi sunmaktadır.

Sözlükler: Çevirmenlerin başvuru kaynaklarından birisi de sözlüklerdir. Geleneksel çeviri sürecinde çevirmen, basılı sözlüklere başvurur. Bununla birlikte, internet erişim teknolojisi,  çevrimiçi veri tabanı düzenleme araçları, yazılım geliştirme ve bulut depolama sistemlerinde kaydedilen ilerleme ile sözlükler cd ve DVD benzeri depolama araçları ile dağıtılabilir ve erişilebilir hale gelmiş, ardından da çevrimiçi ortama taşınmıştır. Sözlüklerin çevrimiçi ortama taşınması, geleneksel basılı sözlüklerin aksine çevrimiçi sözlüklerin, sürekli güncellenebilir ve internet bağlantısına sahip herhangi bir cihazdan erişilebilir yapıya sahip olmasını sağlamıştır. Çevrimiçi sözlükler, kullanıcıların da sözlükler ve terim bankalarına ekleme yapabilmelerine olanak tanıyarak, dinamik yapısını korur ve kullanıcı tarafından oluşturulan içerik ile zenginleştirilebilir. Çevrimiçi sözlükler, sözlükler ile birlikte sunulan cd ve DVD benzeri ortamlarda, yerel ağ ya da internet üzerinden kullanıcıya sunulabilmektedir. Ayrıca, çevirmen iş istasyonları, dâhili olarak tarayıcıya ihtiyaç duyulmaksızın çevrimiçi sözlüklere ve depolama birimlerinde sunulan sözlük veri tabanlarına erişim imkânı sunmaktadır.

Çevirmen İş İstasyonları: Çevirmen iş istasyonları (translator’s workbench), çevirmenin kaynak metni kaydedebildiği, üzerinde değişiklik yapabildiği, erek metni oluşturabildiği, terim bankasına erişebildiği, çeviri belleğini düzenleyebildiği ve içe ya da dışa aktarabildiği, terim bankası oluşturabildiği, daha önce yaptığı çevirileri eşleştirerek çeviri belleği oluşturabildiği ve faturalama yapabildiği bütüncül sistemlere verilen isimdir. Bir yazılımın, çevirmen iş istasyonu olarak tanımlanabilmesi için saydığımız işlevlerden tamamını yerine getirmesi gerekli değildir. Bir yazılım, kaynak metni kaydederek üzerinde düzenleme imkânı sunuyorsa ve erek metnin oluşturulmasını ve düzenlenmesini bir arabirim üzerinden sağlıyorsa çevirmen iş istasyonu olarak tanımlanabilir. Çevirmen iş istasyonları, biçimsel ve terimce açısından benzerlik gösteren metinlerin (teknik metinler) çevirisini yapan çevirmenler tarafından tercih edilebilir. İş istasyonları; kaynak metnin bir arayüz üzerinden yazılıma aktarılması, metnin paragraf yapısının çözümlenmesi ve iş akış planının oluşturulması, çeviri belleğinin taranması ve varsa kaynak metin ile benzerliklerin arayüz üzerinden çevirmene aktarımı, erek metnin oluşturulması, yazım ve dilbilgisi denetiminin gerçekleştirilmesi, erek metin ve kaynak metnin eşleştirilmesi ve belleğe kaydedilmesi ve erek metnin dışa aktarılması ilkeleri ile çalışır.

İş istasyonları, erişim, sunum ve dağıtım türlerine ve yapılarına göre alt başlıklar altında irdelenebilir.

Erişim Türlerine Göre İş İstasyonları:  İş istasyonları erişim türlerine göre, bulut tabanlı iş istasyonları, sunucu erişimli iş istasyonları ve ağ erişimiz iş istasyonları olarak üç alt başlık altında incelenebilir.

Bulut Tabanlı İş İstasyonları: Bulut tabanlı iş istasyonları, çeviri belleğinin bir sunucuda tutulduğu ve çevirmenin kaynak metin ve erek metne bir tarayıcı üzerinden erişebildiği ve metinler üzerinde düzenleme yapabildiği iş istasyonlarıdır. İnternet erişimin teknolojisinde meydana gelen gelişme, uzak bir sunucuda tutulan veriye erişim hızını artırmış ve erişimin düzenli ve kararlı bir yapıda sunulmasına imkân tanımıştır. Ağ tarayıcılar ise, çalıştırabildikleri eklentiler ve Web 2,0 ardından da HTML5 protokollerinin yerleşmesi ile bilgisayara herhangi bir yazılım kurulmaksızın belirli işlemlerin çevrimiçi olarak gerçekleştirilebilmesine imkân tanır hale gelmiştir. Bu değişim ve gelişmeler, çevirmene, tarayıcı üzerinden erişebildiği kaynak ve erek metin düzenleme, veri tabanı ve çeviri belleği oluşturma, terim bankası oluşturma ve terim bankasını düzenleme, faturalama, ortak bir proje söz konusuysa projede görev alan diğer çevirmenler ile iletişim kurma imkânı sunan bütünleşik bir arayüz sunan çevrimiçi iş istasyonlarının geliştirilmesini sağlamıştır. Çevrimiçi iş istasyonları, çeviriye internet erişimi olan herhangi bir bilgisayardan erişebilme, kaynak ve erek metnin ve terim bankasının sunucuda tutulması, sistem gereksinimine bağımlı olmaksızın çeviri yapma imkânı sunarken, internet erişiminin olmadığı durumda sistem üzerinden çeviriye erişememek de bu tür iş istasyonlarının eksi yönü olarak ortaya çıkmaktadır.

Sunucu Erişimli İş İstasyonları: Sunucu erişimli iş istasyonları, çeviri belleğinin yazılımın kurulu olduğu bilgisayarda tutulduğu ve salt sunucu yazılımın kurulu olduğu bilgisayar ya da bilgisayarların belleğe erişiminin olduğu iş istasyonlarıdır. Belleğe erişim açısından bulut tabanlı iş istasyonları ile benzerlik gösterirler, bununla birlikte, bellek uzak sunucuda değil yazılımın kurulu olduğu bilgisayarda bulunur. Bu tür iş istasyonlarında iki tür yazılım mevcuttur, sunucu ve istemci. Sunucu yazılımın kurulu olduğu bilgisayardan istemci yazılımın kurulu olduğu bilgisayarda yer alan çeviri belleğine erişilebilir, sunucuya bağlanan diğer istemci bilgisayarlar da sunucuya bağlı istemci bilgisayarlarda yer alan çeviri belleklerine sunucu üzerinden erişim sağlar. Bu tür yazılımlarda istemci yazılımının kurulu olduğu bilgisayarda çalışan çevirmen, diğer çevirmenlerin çeviri belleklerine izin verilen ölçüde erişim sağlayabilir. Bu durum, çevirmenin diğer çevirmenlerin çeviri belleklerinden faydalanabilmesini sağladığı gibi, birden çok paydaşla yürütülen çeviri projelerinde çevirinin eşzamanlı olarak sürdürülebilmesini de sağlar. Bu tür yazılımlarda, çeviri ancak yazılımın kurulu olduğu bilgisayarda gerçekleştirilebilir, farklı bir bilgisayardan çeviriyi erişim imkânı mevcut değildir. Ancak, sunucu yazılımı, proje yönetimi benzeri işlevleri de yerine getirebilecek biçimde tasarlanmıştır. Bu tür iş istasyonları, kurulu bir yazım gerektirmeleri nedeniyle sistem gereksinimine ihtiyaç duyar ancak sunucuya internet üzerinden bağlantı kurulamasa bile, yazılım üzerinden çeviri gerçekleştirilebilir.

Ağ Erişimiz İş İstasyonları: Ağ erişimiz iş istasyonları, bir başka yazılıma entegre biçimde çalışan ya da ayrık bir yazılım olarak çalışan yazılımlardır. Çeviri belleği, yazılım ya da eklentinin kurulu olduğu bilgisayarda tutulur ve birden çok çevirmenin paydaş olarak görev aldığı çeviri projeleri için uygun araçlar değillerdir. Çevrimiçi sözlüklere erişim imkânı sunmazlar.

Sunum ve Dağıtım Türlerine Göre İş İstasyonları

Açık Kaynak Kodlu İş İstasyonları

Açık kaynak kodlu iş istasyonları, yazılım kodları yazılım ile birlikte sunulan ve üzerinde değişiklik ve düzenleme işlemleri yapılabilecek biçimde lisanslanmış iş istasyonlarıdır. Diğer açık kaynak kodlu yazılımlara benzer biçimde, genellikle ücretsiz olarak kullanıma sunulurlar ve esnek bir yapı sunarlar, işlevleri eklentiler ile geliştirilebilir, yeni işlevler yazılıma eklenebilir.

Kapalı Kaynak Kodlu İş İstasyonları

İş istasyonlarının büyük bir bölümü kapalı kaynak kodludur. Çevirmen, yazılımı satın aldığında ya da yazılıma abonelik sistemi ile erişim sağladığında, çevirmene yazlımın kodları değil de kullanım hakkı sunulur. Kapalı kaynak kodlu iş istasyonları, ticari firmalar tarafından üretilir ve satış sonrası destek aynı firma tarafından sağlanır. Bu tür yazılımlar açık kaynak kodlu yazılımlar kadar esnek yapıya sahip değildir, geliştirme ve eklentiler firma tarafından üretilir ve yayımlanır.

Yapılarına Göre İş İstasyonları

Ayrık Bir Yazılım Olan İş İstasyonları

Ayrık bir yazılım olan iş istasyonları, işlevlerini yerine getirmek için başka bir yazılıma entegre olarak çalışmaz. Bu tür yazılımlar, ayrı bir ara yüze ve yönetim paneline sahiptir, terimce yönetimi, faturalama, depolama birimi ve düzenleme ara yüzü üzerinden işlev görür.

Eklenti İş İstasyonları

Eklenti iş istasyonları, genellikle bir ofis yazılımına entegre olarak çalışır ve ayrık bir yazılım olarak işlev görmez. Bu tür yazılımların işlevselliği ayrık yazılımlara göre daha kısıtlıdır, bununla birlikte, bu tür yazılımlar ayrık yazılımlara göre daha düşük sistem gereksinimlerine ihtiyaç duyar

İş İstasyonlarının Birimleri: İş istasyonları, farklı birimlerden oluşan bütüncül sistemlerdir. Her bir birim, yazılıma bir işlev sunar.

Depolama Birimi

Depolama birimi, kaynak metinlerin ve oluşturulan erek metinlerin kaydedilmesi, saklanması, gerektiğinde yazılım tarafından geri çağırılması işlevi görür. Çeviri belleği, depolama birimi tarafından saklanır.

Düzenleme Birimi

Düzenleme birimi, erek metnin oluşturulduğu birimdir. Çevirmen, düzenleme birimi ara yüzü üzerinden erek metni oluşturur ve düzenler.

Eşleştirme Birimi

Eşleştirme birimi, çevirmenin daha önce yaptığı çevirileri, erek ve kaynak metin olarak eşleştirerek, çeviri belleği oluşturmasını sağlayan birimdir.

Dışa Aktarma Birimi

Çevirmen, çeviriyi tamamlamasının ardından, dışa aktarma birimi üzerinden erek metni dışa aktarır.

Terimce Yönetim Birimi

Terimce yönetim birimi, çevirmenin terimce oluşturduğu, yeni terim birimi eklediği ve var olan birimleri düzenlediği birimdir.

Faturalama Birimi

Kaynak metin ve erek metin kelime sayıları, karakter sayısı, çevirmenin projeyi tamamladığı süre benzeri verileri derleyerek, verili parametreler e uygun olarak faturalama yapan birimdir.

Proje Yönetim Birimi

Proje yönetim birimi, mevcut çeviri projelerinin durumu, başlangıç ve bitiş tarihleri, birden çok çevirmen proje üzerinde çalışıyorsa çevirmenlerin projede üstlendikleri görevlere ilişkin bilgilerin yer aldığı birimdir.

Çeviriye Yardımcı Diğer Yazılımlar: Çevirmenler, çeviri sürecinde, iş istasyonları haricinde yazılımlardan da faydalanırlar. İş istasyonları ancak elektronik ortamdaki metinleri işleyebilir, kaynak metin elektronik ortamda değilse metnin taranarak optik karakter tanıma yazılımı (OCR) ile elektronik ortama aktarılması gerekecektir. İş istasyonlarının büyük bir bölümü PDF uzantılı dosyaları işleyemez, PDF dosyalarının PDF dönüştürücü (PDF Converter) yazılımları ile işlenebilir dosyalara dönüştürülmesi gerekir. Çalıştırılabilir dosyalar ve web siteleri, yerelleştirme yazılımları ile yerelleştirilebilir. Ofis yazılımları ve iş istasyonları kelime ve karakter sayım aracına sahip olsa da, çevirmenler harici kelime ve karakter sayım yazılımlarına başvurabilirler.  Altyazı dosyalarının çevrilebilmesi için altyazı çeviri yazılımları kullanılabilir.

Kaynaklar

• Chan Sin, A Dictionary of Translation Technology, Chinese University Press, Hong Kong, 2004
• Melby, Alan, Machine Translation and Other Translation Technologies. Annual Review of Applied Linguistics, 16, s. 86.98. doi:10.1017/S0267190500001458, 1996
• Amparo Alcina, Translation Tools: Scope, Tools and Resources, Target 20:1. 2008. 208 s. (s. 79–102, 2008)